Dołącz do czytelników
Brak wyników

Pracownia pedagogiczna

5 listopada 2019

NR 36 (Listopad 2019)

Pedagogika przygody – jak organizować naukę w terenie

Aleksandra Kubala-Kulpińska

0 53

Ruch na świeżym powietrzu jest naturalną potrzebą dziecka, jego ograniczanie, jak twierdzą badacze problemu, może prowadzić do poważnych trudności, chorób, a także zaburzeń rozwojowych. Edukacja outdoor sprzyja aktywności w naturalnym środowisku, daje możliwość zabawy, a jednocześnie nabywania ważnych kompetencji dzięki doświadczeniom.
 

Przebywanie na świeżym powietrzu jest niezwykle istotne z punktu widzenia stanu zdrowia, jak również wpływa na rozwój sprawności fizycznej i kreatywności dzieci. W takich warunkach dziecko uczy się niemal w naturalny sposób, nie potrzebując podręczników i tablicy, dlatego warto w działalność dydaktyczną wpisać koncepcję outdoorową, która umożliwia dziecku edukację poprzez samodzielne doświadczenie i eksperyment; zdobywanie wiedzy odbywa się w plenerze. Nauczyciel staje się mentorem, przewodnikiem i towarzyszem. Termin edukacja outdoor jest stosowany naprzemiennie z pedagogiką przygody.

Kluczowe zasady edukacji outdoor to:
  • nauczanie zastąpione zostaje sa­­modzielnym uczeniem się ucznia,
  • wybierane są formy pracy grupowej, gdyż ich efektywność i skuteczność jest większa,
  • uczniowie mają możliwość dokonywania wyboru gier, zabaw, zadań, wyzwań, projektów, odwiedzanych miejsc,
  • eliminuje się narzucanie uczniom gotowego, nie podlegającego modyfikacji i dostosowaniu planu,
  • większość omawianych tematów jest przekazywana na zasadzie praktycznych doświadczeń – uczenie się przez działanie,
  • proces uczenia się oparty jest na najnowszych teoriach naukowych,
  • dużą wagę przywiązuje się do pa­nującej atmosfery, która powinna zapewniać uczniom bezpieczeń­stwo we wszystkich ­obszarach funkcjonowania,
  • w ramach oceniania stosuje się informację zwrotną lub ocenianie kształtujące,
  • dopuszcza się błędy, ponieważ bez nich nie ma postępu.

Forma ta w polskiej szkole jest traktowana jako alternatywa, której nieformalność wynika z prowadzenia zajęć w ramach realizacji podstawy programowej poza pomieszczeniami szkoły. Takie działanie daje uczniom większą swobodę oraz odpowiednią atmosferę zachęcającą do kreatywności i przyswajania wiedzy. Pedagogika przygody wykorzystuje doświadczenie, dlatego też wszyscy uczestnicy procesu edukacyjnego mogą empirycznie doświadczyć otaczającej ich rzeczywistości. Edukacja outdoorowa jest procesem ukierunkowanym na określone cele stawiane przez uczniów i nauczycieli. Taki sposób prowadzenia zajęć umożliwia uczniom bezpośrednią obserwację, fotografowanie, badanie i dotykanie poznawanych obiektów, miejsc i zjawisk. Efektem końcowym jest dokumentacja obejmująca poczynione spostrzeżenia i doświadczenia. Wszystkie te działania uatrakcyjniają i wspierają nauczanie formalne. W tym modelu nauczania sala lekcyjna jest uznawana za środowisko sztuczne, a doceniona jest wartość wykorzystania środowiska naturalnego do celów edukacyjnych. Nie oznacza to jednak, że wszystkie zajęcia powinny być prowadzone w plenerze.

Niezwykle istotną sprawą podczas organizacji zajęć terenowych jest sprzęt. Adamina Korwin-Szymanowska, Ewa Lewandowska i Ligia Tuszyńska proponują wykorzystanie następujących środków dydaktycznych: dla uczniów to lupy, kompasy, lornetki, różne pojemniki do chwytania zwierząt, w tym przynajmniej jeden pojemnik z lupą, dwa pudełka do zasysania owadów (tzw. ssawki lub ekshaustory), przezroczysty pojemnik nożycowy do poławiania owadów, cztery różne walcowate pojemniki z przezroczystym dnem i pokrywką, trzy płaskie plastikowe pojemniki z przykrywkami, kartonowy wzornik do szacowania wymiarów okazów, pęseta, pędzelek, lupa w obudowie z trwałego plastiku, aparat fotograficzny lub telefon, ipad/tablet oraz notes.

Wyposażenie dla nauczyciela to dodatkowo: deszczomierz, taśma miernicza, kratownica do pomiaru liczebności populacji w terenie, pakiet wskaźnikowy pH gleby, miernik natężenia dźwięku, stacja pogodowa, wielofunkcyjny przyrząd do pomiarów ekologicznych, mikroskop cyfrowy podłączany na USB do komputera.

Organizowanie zajęć terenowych i edukacji poza szkołą jest ważne również z uwagi na różne oblicza najbliższego środowiska.

W poniższej tabeli zaprezentowana została propozycja UNESCO odnośnie aktywności dzieci podczas zajęć poza klasą w zależności od miejsca i rodzaju kształtowanych kompetencji1.

Obszar edukacyjny Czynności Społeczność lokalna w środowisku lokalnym Miasto Obszary wiejskie i naturalne
Słuchanie i mówienie
  • słuchanie dźwięków i ich identyfikacja,
  • obserwacja, dyskusja, procesy podejmowania decyzji i rozwiązywania konfliktów,
  • przeprowadzanie wywiadów.
  • zwiedzanie komisariatu, przychodni, banku, rynku lub parku i identyfikacji różnych tonów głosu, jakich ludzie używają,
  • zwiedzanie domów kultury i innych miejsc gdzie przebywają ludzie w celu nagrywania różnych rodzajów dźwięków, jakie ludzie wydają podczas swoich aktywności.
  • zwiedzanie obszarów miejskich i słuchanie dźwięków miasta – rynku, dworca kolejowego, ruchliwego skrzyżowaniu itp.,
  • wizyty i rozmowy z ludźmi, którzy mieszkają lub pracują w mieście,
  • opracowanie programu radiowego na podstawie dźwięków i głosów miasta.
  • słuchanie odgłosów lasu, morza lub strumienia,
  • słuchanie dźwięków w gospodarstwie, rozmowa z rolnikiem w celu identyfikacji dźwięków.
Czytanie
  • czytanie tablic ogłoszeń w szkole i tablic z ogłoszeniami dla społeczności lokalnej.
  • wizyta w miejscowej bibliotece i korzystanie z niej,
  • czytanie materiałów, które dotyczą ludzi zamieszkujących daną okolicę oraz pobliskich miejsc.
  • czytanie znaków umieszczonych w mieście, od znaków drogowych do reklamy.
  • czytanie instrukcji pisemnych, instrukcji dla działań indywidualnych lub grupowych − czytanie opowiadań, wierszy i wymyślonych opowieści o naturze.
Pisanie
  • kompilacja mapy szkolnej i przewodnika dla odwiedzających szkołę,
  • opis jednego dnia z życia ucznia.
  • nagrywanie informacji o społeczności lokalnej i wykorzystywanie ich do późniejszej prezentacji, na przykład, poprzez odgrywanie ról, pantomimy, tańca lub video,
  • pisanie o rodzinie, społeczności lub doświadczeniach związanych z wykonywaniem jakiegoś zawodu.
  • pisanie listu do redakcji gazety o gruncie obecnego zainteresowania.
  • napisanie wiersza o swoich uczuciach podczas przebywania w środowisku naturalnym.

 

Powyższe propozycje są bardzo ważne, jednak często odnoszą się do najbliższego otoczenia, ale nie zawsze są oparte na podejmowaniu aktywności w plenerze, dlatego warto uwzględnić zestawienie zawarte w poniższej tabeli, które zawiera praktyczne propozycje zabaw, zajęć i ćwiczeń w ramach nauki w terenie2.

Co żyje pod stopami


Cele:

  • dostrzeganie różnorodności elementów przyrody,
  • odbieranie przyrody różnymi zmysłami,
  • wskazywanie różnic w wyglądzie wybranych organizmów,
  • kształtowanie odpowiedzialności za środowisko naturalne.

Przebieg:

  1. Nauczyciel wychodzi z uczniami do ogrodu, gdzie wcześniej przygotował wyciętą z ziemi darń.
  2. Na miejscu uczniowie podchodzą do wyznaczonego miejsca, a nauczyciel odwraca darń, umieszczając ją na arkuszu szarego papieru lub jednolitego materiału.
  3. Nauczyciel zachęca uczniów, aby za pomocą patyków delikatnie rozdzieliły ziemię i obserwowały organizmy, które się w niej znajdują.
  4. Uczniowie określają kolor organizmów, kształt oraz szybkość ich poruszania.
  5. Nauczyciel ukierunkowuje obserwację, pytając, dlaczego zwierzęta próbują uciekać i chować się pod ziemią.
  6. Uczniowie ostrożnie zbierają do pojemnika 2–3 dżdżownice (do wykorzystania w kolejnym ćwiczeniu „Jak mieszkają dżdżownice?”).

 

Życie pod kamieniem


Cele:

  • dostrzeganie różnorodności elementów przyrody,
  • odbieranie przyrody różnymi zmysłami,
  • wskazywanie różnic w wyglądzie wybranych organizmów,
  • kształtowanie odpowiedzialności za środowisko naturalne.

Przebieg:

  1. Nauczyciel wychodzi z uczniami do ogrodu, gdzie wcześniej zlokalizował (lub umieścił co najmniej na miesiąc przed zajęciami) odpowiednio duży kamień leżący na ziemi.
  2. Na miejscu uczniowie podchodzą do kamienia, a nauczyciel odwraca go, dbając o bezpieczeństwo uczniów (uważa, żeby nie przygnieść uczniom stóp!).
  3. Nauczyciel zachęca uczniów, aby obserwowały organizmy, które znajdują się pod kamieniem.
  4. Dzieci określają kolor organizmów, kształt oraz ich szybkość poruszania. Jeżeli to możliwe, uczniowie mogą spróbować określić ilość zaobserwowanych organizmów (używając określeń: dużo, mało, średnio itp.) lub policzyć je.
  5. Nauczyciel ukierunkowuje obserwację, pytając, dlaczego zwierzęta próbują uciekać i chować się z powrotem pod kamień.

 

Memory dotykowe


Cele:
•    uświadomienie sobie wrażliwości swojego ciała,
•    nabranie zaufania do innych cz...

Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.

Co zyskasz, kupując prenumeratę?
  • 6 wydań czasopisma "Biologia w Szkole"
  • Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
  • ...i wiele więcej!
Sprawdź

Przypisy