Ruch na świeżym powietrzu jest naturalną potrzebą dziecka, jego ograniczanie, jak twierdzą badacze problemu, może prowadzić do poważnych trudności, chorób, a także zaburzeń rozwojowych. Edukacja outdoor sprzyja aktywności w naturalnym środowisku, daje możliwość zabawy, a jednocześnie nabywania ważnych kompetencji dzięki doświadczeniom.
Przebywanie na świeżym powietrzu jest niezwykle istotne z punktu widzenia stanu zdrowia, jak również wpływa na rozwój sprawności fizycznej i kreatywności dzieci. W takich warunkach dziecko uczy się niemal w naturalny sposób, nie potrzebując podręczników i tablicy, dlatego warto w działalność dydaktyczną wpisać koncepcję outdoorową, która umożliwia dziecku edukację poprzez samodzielne doświadczenie i eksperyment; zdobywanie wiedzy odbywa się w plenerze. Nauczyciel staje się mentorem, przewodnikiem i towarzyszem. Termin edukacja outdoor jest stosowany naprzemiennie z pedagogiką przygody.
| Kluczowe zasady edukacji outdoor to: |
- nauczanie zastąpione zostaje samodzielnym uczeniem się ucznia,
- wybierane są formy pracy grupowej, gdyż ich efektywność i skuteczność jest większa,
- uczniowie mają możliwość dokonywania wyboru gier, zabaw, zadań, wyzwań, projektów, odwiedzanych miejsc,
- eliminuje się narzucanie uczniom gotowego, nie podlegającego modyfikacji i dostosowaniu planu,
- większość omawianych tematów jest przekazywana na zasadzie praktycznych doświadczeń – uczenie się przez działanie,
- proces uczenia się oparty jest na najnowszych teoriach naukowych,
- dużą wagę przywiązuje się do panującej atmosfery, która powinna zapewniać uczniom bezpieczeństwo we wszystkich obszarach funkcjonowania,
- w ramach oceniania stosuje się informację zwrotną lub ocenianie kształtujące,
- dopuszcza się błędy, ponieważ bez nich nie ma postępu.
|
Forma ta w polskiej szkole jest traktowana jako alternatywa, której nieformalność wynika z prowadzenia zajęć w ramach realizacji podstawy programowej poza pomieszczeniami szkoły. Takie działanie daje uczniom większą swobodę oraz odpowiednią atmosferę zachęcającą do kreatywności i przyswajania wiedzy. Pedagogika przygody wykorzystuje doświadczenie, dlatego też wszyscy uczestnicy procesu edukacyjnego mogą empirycznie doświadczyć otaczającej ich rzeczywistości. Edukacja outdoorowa jest procesem ukierunkowanym na określone cele stawiane przez uczniów i nauczycieli. Taki sposób prowadzenia zajęć umożliwia uczniom bezpośrednią obserwację, fotografowanie, badanie i dotykanie poznawanych obiektów, miejsc i zjawisk. Efektem końcowym jest dokumentacja obejmująca poczynione spostrzeżenia i doświadczenia. Wszystkie te działania uatrakcyjniają i wspierają nauczanie formalne. W tym modelu nauczania sala lekcyjna jest uznawana za środowisko sztuczne, a doceniona jest wartość wykorzystania środowiska naturalnego do celów edukacyjnych. Nie oznacza to jednak, że wszystkie zajęcia powinny być prowadzone w plenerze.
Niezwykle istotną sprawą podczas organizacji zajęć terenowych jest sprzęt. Adamina Korwin-Szymanowska, Ewa Lewandowska i Ligia Tuszyńska proponują wykorzystanie następujących środków dydaktycznych: dla uczniów to lupy, kompasy, lornetki, różne pojemniki do chwytania zwierząt, w tym przynajmniej jeden pojemnik z lupą, dwa pudełka do zasysania owadów (tzw. ssawki lub ekshaustory), przezroczysty pojemnik nożycowy do poławiania owadów, cztery różne walcowate pojemniki z przezroczystym dnem i pokrywką, trzy płaskie plastikowe pojemniki z przykrywkami, kartonowy wzornik do szacowania wymiarów okazów, pęseta, pędzelek, lupa w obudowie z trwałego plastiku, aparat fotograficzny lub telefon, ipad/tablet oraz notes.
Wyposażenie dla nauczyciela to dodatkowo: deszczomierz, taśma miernicza, kratownica do pomiaru liczebności populacji w terenie, pakiet wskaźnikowy pH gleby, miernik natężenia dźwięku, stacja pogodowa, wielofunkcyjny przyrząd do pomiarów ekologicznych, mikroskop cyfrowy podłączany na USB do komputera.
Organizowanie zajęć terenowych i edukacji poza szkołą jest ważne również z uwagi na różne oblicza najbliższego środowiska.
W poniższej tabeli zaprezentowana została propozycja UNESCO odnośnie aktywności dzieci podczas zajęć poza klasą w zależności od miejsca i rodzaju kształtowanych kompetencji.
| Obszar edukacyjny |
Czynności |
Społeczność lokalna w środowisku lokalnym |
Miasto |
Obszary wiejskie i naturalne |
| Słuchanie i mówienie |
- słuchanie dźwięków i ich identyfikacja,
- obserwacja, dyskusja, procesy podejmowania decyzji i rozwiązywania konfliktów,
- przeprowadzanie wywiadów.
|
- zwiedzanie komisariatu, przychodni, banku, rynku lub parku i identyfikacji różnych tonów głosu, jakich ludzie używają,
- zwiedzanie domów kultury i innych miejsc gdzie przebywają ludzie w celu nagrywania różnych rodzajów dźwięków, jakie ludzie wydają podczas swoich aktywności.
|
- zwiedzanie obszarów miejskich i słuchanie dźwięków miasta – rynku, dworca kolejowego, ruchliwego skrzyżowaniu itp.,
- wizyty i rozmowy z ludźmi, którzy mieszkają lub pracują w mieście,
- opracowanie programu radiowego na podstawie dźwięków i głosów miasta.
|
- słuchanie odgłosów lasu, morza lub strumienia,
- słuchanie dźwięków w gospodarstwie, rozmowa z rolnikiem w celu identyfikacji dźwięków.
|
| Czytanie |
- czytanie tablic ogłoszeń w szkole i tablic z ogłoszeniami dla społeczności lokalnej.
|
- wizyta w miejscowej bibliotece i korzystanie z niej,
- czytanie materiałów, które dotyczą ludzi zamieszkujących daną okolicę oraz pobliskich miejsc.
|
- czytanie znaków umieszczonych w mieście, od znaków drogowych do reklamy.
|
- czytanie instrukcji pisemnych, instrukcji dla działań indywidualnych lub grupowych − czytanie opowiadań, wierszy i wymyślonych opowieści o naturze.
|
| Pisanie |
- kompilacja mapy szkolnej i przewodnika dla odwiedzających szkołę,
- opis jednego dnia z życia ucznia.
|
- nagrywanie informacji o społeczności lokalnej i wykorzystywanie ich do późniejszej prezentacji, na przykład, poprzez odgrywanie ról, pantomimy, tańca lub video,
- pisanie o rodzinie, społeczności lub doświadczeniach związanych z wykonywaniem jakiegoś zawodu.
|
- pisanie listu do redakcji gazety o gruncie obecnego zainteresowania.
|
- napisanie wiersza o swoich uczuciach podczas przebywania w środowisku naturalnym.
|
Powyższe propozycje są bardzo ważne, jednak często odnoszą się do najbliższego otoczenia, ale nie zawsze są oparte na podejmowaniu aktywności w plenerze, dlatego warto uwzględnić zestawienie zawarte w poniższej tabeli, które zawiera praktyczne propozycje zabaw, zajęć i ćwiczeń w ramach nauki w terenie.
Co żyje pod stopami
Cele:
- dostrzeganie różnorodności elementów przyrody,
- odbieranie przyrody różnymi zmysłami,
- wskazywanie różnic w wyglądzie wybranych organizmów,
- kształtowanie odpowiedzialności za środowisko naturalne.
Przebieg:
- Nauczyciel wychodzi z uczniami do ogrodu, gdzie wcześniej przygotował wyciętą z ziemi darń.
- Na miejscu uczniowie podchodzą do wyznaczonego miejsca, a nauczyciel odwraca darń, umieszczając ją na arkuszu szarego papieru lub jednolitego materiału.
- Nauczyciel zachęca uczniów, aby za pomocą patyków delikatnie rozdzieliły ziemię i obserwowały organizmy, które się w niej znajdują.
- Uczniowie określają kolor organizmów, kształt oraz szybkość ich poruszania.
- Nauczyciel ukierunkowuje obserwację, pytając, dlaczego zwierzęta próbują uciekać i chować się pod ziemią.
- Uczniowie ostrożnie zbierają do pojemnika 2–3 dżdżownice (do wykorzystania w kolejnym ćwiczeniu „Jak mieszkają dżdżownice?”).
|
Życie pod kamieniem
Cele:
- dostrzeganie różnorodności elementów przyrody,
- odbieranie przyrody różnymi zmysłami,
- wskazywanie różnic w wyglądzie wybranych organizmów,
- kształtowanie odpowiedzialności za środowisko naturalne.
Przebieg:
- Nauczyciel wychodzi z uczniami do ogrodu, gdzie wcześniej zlokalizował (lub umieścił co najmniej na miesiąc przed zajęciami) odpowiednio duży kamień leżący na ziemi.
- Na miejscu uczniowie podchodzą do kamienia, a nauczyciel odwraca go, dbając o bezpieczeństwo uczniów (uważa, żeby nie przygnieść uczniom stóp!).
- Nauczyciel zachęca uczniów, aby obserwowały organizmy, które znajdują się pod kamieniem.
- Dzieci określają kolor organizmów, kształt oraz ich szybkość poruszania. Jeżeli to możliwe, uczniowie mogą spróbować określić ilość zaobserwowanych organizmów (używając określeń: dużo, mało, średnio itp.) lub policzyć je.
- Nauczyciel ukierunkowuje obserwację, pytając, dlaczego zwierzęta próbują uciekać i chować się z powrotem pod kamień.
|
Memory dotykowe
Cele:
• uświadomienie sobie wrażliwości swojego ciała,
• nabranie zaufania do innych członków grupy,
• uświadomienie sobie granic przestrzeni osobistej.
Przebieg:
Dzielimy klasę na 5 osobowe grupy, jedna osoba z grupy kładzie się na kocu i zamyka oczy. Pozostałe kładą dłoń na nieintymnych częściach ciała osoby leżącej, która określa ile dłoni czuje na swoim ciele i w jakim miejscu się znajdują. Kolejno odsuwamy po jednej dłoni i osoba leżąca w dalszym ciągu określa położenie i liczbę. Aby zapobiec dotykania części intymnych możemy przygotować karteczki do losowania z częściami ciała.
|
Budowanie schronienia w lesie
Cele:
- stymulowanie aktywności,
- rozwijanie twórczego, strategicznego myślenia, wdrażanie do odpowiedzialności,
- rozwijanie umiejętności:
- pracy w zespole,
- aktywnego słuchania,
- empatii,
- porozumiewania się,
- wywiązywania się z powierzonych obowiązków.
Przebieg:
Aby zbudować schronienie z plandeki w kształcie namiotu, można rozwiesić plandekę na mocnej linie przeciągniętej między dwoma drzewami, tworząc z niej dwustronny daszek. Trzeba znaleźć dwa drzewa rosnące w niedużej odległości od siebie i wspólnie sprawdzić, czy są zdrowe i nadają się do podtrzymania konstrukcji. Obejrzyjcie pnie: czy nie są uszkodzone, czy nie rosną na nich grzyby, co oznacza chorobę drzewa. Popatrzcie w górę: czy nie ma tam starych, uschniętych gałęzi, które mogłyby spaść na wasze schronienie? Idealne byłoby też płaskie i nie za twarde podłoże, bo będziecie na nim siedzieć, a ta... |
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
Co zyskasz, kupując prenumeratę?
- 6 wydań czasopisma "Biologia w Szkole"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- ...i wiele więcej!
Sprawdź
289
