Mózg zintegrowany, czyli jak uczyć się przez zmysły

Życie jako doznanie wielozmysłowe

Każdy zmysł ma w mózgu oddzielną reprezentację, ale z uwagi na to, że w świecie realnym występują kompozycje bodźców, a zatem życie jest doznaniem multi­sensorycznym, niezwykle ważne jest współdziałanie zmysłów. Środowisko otaczające dziecko oddziałuje na każdy układ zmysłów:

• dotyk – gdy dotyka ołówka, bierze za rękę inne dziecko, wkłada czapkę, bawi się różnymi przedmiotami, przewraca kartki w książce,
• dźwięk – gdy słucha, co mówią inni uczniowie czy nauczyciel,
• wzrok – gdy pisze, rysuje, odwzorowuje coś z tablicy, śledzi ruch,
• smak – gdy zjada bułkę, pije sok,
• zmysł proprioceptywny – gdy podnosi rzeczy o różnej wielkości, niesie torbę/plecak,
• zmysł przedsionkowy – gdy idzie, zatrzymuje się i znowu idzie, schyla się, 
• zmysł interoceptywny – gdy odczuwa wewnętrzny stan swojego ciała.

Reakcja na bodźce zależy od progu pobudzenia zmysłowego, który oznacza stopień wrażliwości na potencjalnie irytujące bodźce, takie jak: głośny dźwięk, nieznana konsystencja, intensywny smak, jaskrawe światło (Biel 2017, s. 18–20, 39).

Człowiek jako istota sensoryczna 

Do ludzkiego organizmu dociera nieustannie ogromna ilość informacji zmysłowych, zarówno zewnętrznych, jak i tych, które pochodzą z naszego ciała. Jeśli bez zakłóceń trafiają one do mózgu, integrują się z informacjami sensorycznymi pochodzącymi z innych układów i możemy odpowiednio reagować. I tak, receptory wzroku odbierają kolor, światło, ruch, przekształcając je w komunikaty, które trafiają do kory wzrokowej, receptory słuchu odbierają fale dźwiękowe, a następnie przetwarzają je w komunikaty trafiające do kory słuchowej. Integracja tych dwóch układów pozwala usłyszeć inną osobę, zobaczyć ją, a także odwrócić ku niej głowę, ponieważ aktywowany zostaje również układ przedsionkowy. Reakcje te, zwane reakcjami adaptacyjnymi, stanowią podstawę prawidłowego funkcjonowania człowieka. 
Jean Ayres – psycholog, pedagog specjalny, terapeutka zajęciowa, twórczyni metody integracji sensorycznej, definiowała integrację sensoryczną jako proces polegający na tym, że mózg po otrzymaniu informacji ze wszystkich systemów zmysłowych identyfikuje je, przekształca i integruje ze sobą oraz z wcześniejszymi doświadczeniami, aby mogły być one wykorzystywane w celowym działaniu. Wykazała ona znaczenie trzech podstawowych, najwcześ­niej dojrzewających systemów zmysłowych w procesie prawidłowego rozwoju dziecka: systemu dotykowego, systemu czucia głębokiego, tzw. propriocepcji (czucie własnego ciała), i układu przedsionkowego zwanego zmysłem równowagi.
Zdaniem Ayres to od właściwej stymulacji przez bodźce dotykowe i przedsionkowo-proprioceptywne zależy kształtowanie się procesów percepcji wzrokowej i słuchowej oraz koordynacji (Odowska-Szlachcic 2013, s. 24).

Świat zmysłów

Większość ludzi bez trudu przystosowuje się do nieustannego otrzymywania bodźców z różnych zmysłów, co stanowi podstawę procesu integracji sensorycznej. By zrozumieć złożony proces integracji, warto przyjrzeć się, jak działają poszczególne zmysły, zarówno te, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia, czyli zmysły: dotyku, smaku, słuchu, wzroku, węchu, jak i wewnętrzne układy zmysłowe informujące nas o tym, jak się czujemy, do których należą układy: proprioceptywny, przedsionkowy, interoceptywny. 
Pierwszym z rozwijanych przez człowieka układów sensorycznych jest dotyk, który małe dzieci poznają, gdy są brane na ręce i przytulane. Bodźce dotykowe docierają do mózgu za pośrednictwem receptorów znajdujących się w skórze. Człowiek wyczuwa: lekki dotyk (jak muskanie twarzy przez wiatr), głęboki ucisk (np. podczas masażu), wibracje (rytmiczny przekaz dotykowy zwykle odczuwany jako bardzo przyjemny), odbiór temperatury (odbywa się przez termoreceptory obecne w skórze, mięś-
niach szkieletowych i innych częściach ciała), wrażenie bólu (odbierane przez nocyceptory, których zadaniem jest informować mózg o urazie). Zmysł dotyku oddziałuje na wiele obszarów mózgu, wywiera wpływ na inne układy sensoryczne oraz na motorykę. 
Zdaniem A...