0
515
Czosnaczek pospolity to roślina, którą na pewno każdy z nas widział wiele razy podczas spacerów. Naturalny obszar jego występowania obejmuje Europę, Afrykę Północną oraz zachodnią i południową Azję. Gatunek ten w błyskawicznym tempie rozszerza swój zasięg za oceanem i jest zaliczany do najbardziej inwazyjnych roślin w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Argentynie. W jaki sposób doszło do jego ekspansji? Jakie cechy decydują o jego sukcesie ekologicznym? Czy można go jeszcze zatrzymać?
Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara et Grande; nazwy synonimiczne: Alliaria officinalis Andrzejowski ex M. Bieberstein, Erysimum alliaria Linnaeus; angielska nazwa: garlic mustard) jest gatunkiem z rodziny kapustowatych (Brassicacae) (fot. 1). Jest jedynym przedstawicielem rodzaju czosnaczek (Alliaria) na świecie. Czosnaczek jest rośliną dwuletnią o wysokości pędu od 15 do 130 cm o pojedynczej lub krzaczasto rozgałęzionej łodydze. Jest ona prosto wzniesiona, kanciasta, a w dolnej części owłosiona. W pierwszym roku wegetacji w rozetach blisko gruntu wyrastają liście czosnaczka, które zimują. Wiosną drugiego roku roślina wykształca biało kwitnące kwiatostany. Czosnaczek cechuje się różnolistnością (heterofilia), co oznacza, że spotykamy u niego liście różnych kształtów. Liście u dołu pędu są długoogonkowe, jajowate lub nerkowate.
Liście na górze pędu są trójkątne lub jajowate, u nasady sercowate, o nieregularnie piłkowanych brzegach, na szczycie zaostrzone. Czosnaczka łatwo poznać po zapachu. Jego liście po rozdarciu mają charakterystyczną woń czosnku. W maju i kwietniu drugiego roku życia rośliny czteropłatkowe białe kwiaty wyrastają po kilka z kątów najwyższych liści (fot. 2). Owocem czosnaczka jest czterokanciasta łuszczyna. Po owocowaniu liście czosnaczka obumierają, natomiast suche łodygi z częścią owoców można zobaczyć nawet późnym latem. Jest to gatunek pospolicie występujący na całym obszarze naszego kraju, głównie w lasach liściastych i na skrajach tych lasów, ale także na obrzeżach dróg i w załomach skalnych. Występowanie czosnaczka związane jest z glebami gliniasto-piaszczystymi i żwirowymi o dużej zawartości próchnicy, bogatymi w azot.
Czosnaczek jest rośliną użytkową. W jego części nadziemnej zawarty jest olejek gorczyczny o bardzo ostrym smaku, flawonoid aliarozyd oraz glikozyd izosiarkocyjaninowy, w korzeniach glukonasturcyna, a w nasionach kardenolidy. Skład fitochemiczny rośliny decyduje o jej zastosowaniu w medycynie oraz w sztuce kulinarnej. W kuchni używany jest jako przyprawa, liście służą jako dodatek do sałatek. Jego właściwości antyseptyczne, wykrztuśne, rozkurczowe, przeciwpasożytnicze, dezynfekujące, żółciopędne, żółciotwórcze, odtruwające, przeciwreumatyczne, usprawniające przemianę materii, wzmacniające, pobudzające krążenie krwi, a także wzrost włosów i paznokci powodują, że jest wykorzystywany w leczeniu różnych dolegliwości.
Naturalne stanowiska czosnaczka spotkamy od Włoch po Szwecję i od Anglii po Rosję, a także w północnej Afryce i w Azji Mniejszej. Czosnaczek pospolity został sprowadzony do Ameryki Północnej przez wczesnych kolonistów, którzy docenili zarówno jego właściwości lecznicze, jak i kulinarne. W 1868 r. odnotowano pierwsze dzikie występowanie czosnaczka – rósł w zbiorowisku naturalnym na Long Island, Nowy Jork. Początkowe tempo rozprzestrzeniania się czosnaczka zostało oszacowane na 366 km2 na rok. Około roku 1930 tempo to wzrosło do około 1950 km2, a w 1991 do około 6400 km2. Z chwilą, gdy czosnaczek wniknie do zbiorowiska roślinnego, można być pewnym, że wkrótce stanie się jego stałym członkiem i zacznie się rozmnażać, a także zdobędzie nowy obszar bytowania. Prognozy zakładają dalsze rozprzestrzenianie się tej rośliny w Ameryce Północnej. Ekologiczne wymagania tego gatunku i jego plastyczność pozwalają mu zajmować zróżnicowane siedliska leśne. Co więcej, dostępność jego nasion z fabryk nasion czy w związku z zapotrzebowaniem kulinarnym budzi obawy, że ten gatunek opanuje również inne kontynenty. Czosnaczek w n...
