Realny optymizm – ćwiczenia z pozytywnego myślenia

Myślenie i mówienie sprawiają, że dominujemy wśród istot żywych. Zachowania ludzkie są regulowane poprzez sieci wzajemnych relacji, zwanych ramami relacyjnymi, które tworzą podstawy języka, dzięki czemu człowiek posiada zdolność uczenia się bez doświadczania. Zwierzę, żeby nauczyć się, że pieca się nie dotyka, musi poczuć, że jest gorący, natomiast człowiek może się o tym dowiedzieć na podstawie słów wypowiedzianych przez inną osobę. To, że ludzie myślą relacyjnie, oznacza, że są w stanie dowolnie odnosić dane przedmioty w swoim otoczeniu, działania, myśli, uczucia do innych przedmiotów, działań, myśli, uczuć. Najczęściej występujące ramy relacyjne to:

• ramy koordynacyjne, np. taki sam jak, podobny, zbliżony;
• ramy czasowe i przyczynowe, np. przed, po, jeśli–to, z powodu, wynikający z;
• ramy porównawcze i ewaluacyjne, np. lepszy niż, ładniejszy od, szybszy niż;
• ramy przestrzenne, np. blisko–daleko.

Niezwykłość ludzkiego umysłu polega na tym, że myślenie, które daje człowiekowi tak wiele możliwości rozwoju, przyczynia się również do jego cierpienia. I choć wydaje się to mało prawdopodobne, badania naukowe tłumaczą ten fakt, odwołując się do tego, jak ludzkie dziecko (nie dotyczy to żadnych innych istot żywych, nawet „przyuczonych do języka” szympansów) uczy się relacji. Jeśli dziecko dowiaduje się, jak nazywa się pewne zwierzę i jakie wydaje dźwięki, to możemy pokazać mu obrazek z tym zwierzęciem i powiedzieć: „To jest krowa. Czy potrafisz powiedzieć: krowa?”. Gdy dziecko umie powiedzieć „krowa”, możemy pokazać mu ten sam obrazek, mówiąc: „Krowa robi: muu. Potrafisz powiedzieć: muu?”. Mamy tu do czynienia z trzyelementową siecią relacyjną: obraz, nazwa zwierzęcia, które on przedstawia (krowa), dźwięk, który wydaje zwierzę („muu”). Dziecko nauczyło się dwóch relacji: obraz–nazwa zwierzęcia i obraz–dźwięk wydawany przez to zwierzę. To umiejętność, której są w stanie nauczyć się również szympansy, jednak tylko ludzkie istoty mogą odwrócić kierunek relacji, co oznacza, że gdy pokażemy dziecku obrazki różnych zwierząt i poprosimy: „Pokaż krowę” albo „Pokaż zwierzę, które robi: muu”, ono pokazuje właściwy obrazek. I tak z dwóch wyuczonych relacji powstają cztery: obraz–dźwięk, obraz–nazwa, nazwa–obraz, dźwięk–obraz. Dziecko potrafi więc wywieść zależności pomiędzy poszczególnymi elementami sieci relacyjnej, co przyczynia się do tego, że jeśli jeden z elementów sieci zostanie skojarzony z czymś przyjemnym lub nieprzyjemnym, wszystkie inne elementy sieci relacyjnej mogą budzić takie same uczucia. Jeśli więc dziecko skojarzy krowę z nieprzyjemnym doświadczeniem, np. bolesnym upadkiem na łące, gdy patrzyło na krowę, wówczas sam dźwięk wydawany przez krowę może przywoływać niemiłe wspomnienia. 
Co ważne, myślenie relacyjne jest naturalne dla człowieka, dlatego nasz umysł po prostu tak działa, chcąc nas uchronić przed niebezpieczeństwem. Nie zawsze jednak ułatwia nam to funkcjonowanie, ponieważ np. dźwięk danej melodii może przywoływać nam obraz kochanej osoby, za którą tęsknimy, a tym samym powodować, że jesteśmy smutni (Hayes, Smith 2015, s. 38–44). Jeśli te myśli, a także emocje pojawiają się naturalnie, często nie umiemy sobie z nimi poradzić, a tym samym czujemy się bezradni. Co wobec tego możemy zrobić, by przestać poddawać się myślom, które wywołują negatywne emocje, a nawet powodują, że cierpimy? 

Jak okiełznać swoje myśli? 

Naturalne jest, że człowiek, chcąc rozwiązać problem, próbuje się go pozbyć. Takie potraktowanie tematu nie sprawdza się jednak, gdy mamy do czynienia z myślami. Harvardzki psycholog Dan M. Wegner udowodnił, że tłumiąc daną myśl, powodujemy, że chwilowo możemy zmniejszyć częstotliwość jej występowania, jednak po jakimś czasie myśl ta wraca ze zdwojoną siłą. Kiedy staramy się o czymś nie myśleć, tworząc regułę „Nie myśl o x”, wywołujemy „x”, ponadto chcąc sprawdzić, czy nie myślimy o „x”, musimy pomyśleć o „x”. Badania Wenzlaffa i Wegnera pokazują, że jeśli tłumimy myśli w obecności danej emocji, to w efekcie ta emocja wywołuje myśli, a próbując stłumić myśl lub emocję, przywołujemy zarówno jedno, jak i drugie. Sytuacja wydaj...