Izolacja kofeiny i salicylanów – składników środków farmakologicznych

Kofeina, należąca do grupy alkaloidów, choć kojarzy się z kawą i herbatą jako popularnymi napojami, jest związkiem dodawanym do różnych preparatów farmakologicznych. Mieszanina salicylanów zawarta w korze wierzby po odpowiedniej obróbce stanowi surowiec, z którego można wytworzyć kwas salicylowy, a następnie aspirynę. Doświadczenia 1–2 mogą wykonać uczniowie klas 7–8 grupowo/zbiorowo wraz z nauczycielem oraz uczniowie liceum ogólnokształcącego klasy 1–4 i uczestnicy kółka biologicznego w indywidualnie, w grupach bądź zbiorowo. Czas wykonania do dwóch godzin lekcyjnych. Doświadczenie 2. Izolacja salicynianów z kory wierzby Salicis cortex Kora wierzby zawiera dużo soli mineralnych, kwasu elagowego, garbników, katechin, flawonoidów. Dawniej w celu pozyskania salicylanów stosowano korę, liście, owoce i sok wierzby, natomiast obecnie uznanym surowcem leczniczym jest tylko kora drzewa stanowiąca główne źródło glikozydów fenolowych, czyli salicyny oraz salikortyny, salirepozydu, populiny, salidrozydu, 3-O-cynamoilosalicyny. Salicyna wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe, antybakteryjne i ściągające, a w przewodzie pokarmowym ulega rozpadowi do alkoholu salicylowego, który to następnie jest utleniany do kwasu salicylowego. Kwas salicylowy w ustroju przekształcany jest do lepiej rozpuszczalnych soli – salicylanów, a one bardzo łatwo wchłaniają się do krwioobiegu. Napary zalecane są przy gorączce, bólach głowy, pobudzeniu nerwowym, bezsenności, nerwobólach, do okładów ułatwiają gojenie się ran, w nieżytach jelit i biegunce. W związku z działaniem przeciwzapalnym stosowane są w leczeniu schorzeń reumatycznych, gdyż hamują wytwarzanie prostaglandyn, związków wywołujących i podtrzymujących procesy zapalne w stawach i mięśniach. W trzech zlewkach o pojemności 100 ml umieścić po 10 g kory wierzby. Do pierwszej zlewki wlać 20 ml metanolu, do drugiej 10 ml wody destylowanej i 10 ml metanolu, a do trzeciej 20 ml wody destylowanej. Mieszać bagietką szklaną 10–15 minut. Mieszaniny będą miały jasnobrązowy kolor (rys. 2.1). Następnie poszczególne roztwory oddzielić od kory poprzez przesączenie (rys. 2.2). Otrzymane klarowne roztwory (powinny różnić się nieco stopniem zabarwienia, gdyż stosowano do izolacji trzy układy rozpuszczalników) pozostawić do odparowania w bezpiecznym miejscu, np. pod dygestorium (rys. 2.3). Otrzymane surowe izolaty stanowią mieszaninę związków fenolowych w tym salicynę (rys. 2.4).