Kompost. Wartościowy nawóz organiczny

Kompostowanie – dobry sposób na pozbycie się odpadów organicznych

Coraz bardziej popularną metodą utylizacji odpadów organicznych powstających w ogródkach przydomowych lub działkach jest ich rozkład na drodze kompostowania. Jest to proces naturalnego rozkładu materii organicznej pod wpływem mikroorganizmów zachodzący w warunkach tlenowych. W jego wyniku z odpadów organicznych powstaje kompost – wartościowy nawóz pozbawiony patogenów, zasobny w próchnicę oraz makro- i mikroelementy.
Dobry kompost powinien mieć ciemny kolor i ziemisty zapach. Powinien być materiałem jednorodnym, o jednolitym uziarnieniu i wilgotności poniżej 50%. Kompost musi charakteryzować się niską zawartością metali ciężkich i toksycznych związków organicznych, małym stężeniem soli rozpuszczalnych, brakiem organizmów chorobotwórczych i nie powinien zawierać aktywnych nasion chwastów. Bardzo ważny jest także stopień przekompostowania odpadów oraz brak właściwości fitotoksycznych. Kompost wprowadzony do gruntu podwyższa zawartość węgla organicznego w glebie, zwiększa jej aktywność biologiczną oraz poprawia strukturę. Przy piaszczystych podłożach kompost zwiększa ich pojemność wodną, przy glebach ciężkich ułatwia przepływ wody i powietrza, a tym samym zmniejsza ich podatność na erozję. Gleba staje się lżejsza i pulchniejsza, co umożliwia głębsze ukorzenienie roślin.

Życie biologiczne w kompostach

Ze względu na udział mikroorganizmów w procesie kompostowania należy dbać o odpowiednie warunki panujące w kompostownikach, tak aby zapewnić mikroorganizmom jak najlepsze warunki rozwoju. Zasadniczym elementem jest prawidłowa wilgotność (50–60%) pryzmy kompostowej. Bakterie i grzyby mogą rozwijać i rozmnażać się tylko w środowisku wilgotnym. Ważne jest także napowietrzanie pryzmy kompostowej poprzez okresowe jej mieszanie. W pryzmie słabo dotlenionej zaczynają dominować bakterie beztlenowe, które prowadzą do procesów gnilnych i jednocześnie wytwarza się nieprzyjemny zapach. Bakterie względnie i bezwzględnie beztlenowe mogą rozwijać się w głębszych warstwach kompostu. 
Temperatura w dużej mierze decyduje o szybkości metabolizmu mikroorganizmów. Szybkość wielu procesów spada 2–3-krotnie po obniżeniu temperatury o 10°C. Cały metabolizm mikroorganizmów jest katalizowany przez enzymy białkowe i często przebiega w środowisku wodnym lub z udziałem wody, dlatego obniżenie temperatury do 0°C zwalnia lub utrudnia przebieg reakcji. Nawet bakterie chłodolubne wymagają temperatury minimalnej 0–5°C, zaś optymalna wynosi 14–20°C. W kompostach przeważają bakterie ciepłolubne i gorącolubne.
Wermikompostowanie, czyli kompostowanie przy wykorzystaniu dżdżownic, jest procesem w dużym stopniu bardziej złożonym niż konwencjonalne techniki kompostowania. Parametry w kompostowniku, takie jak: wilgotność, pH, temperatura i skład mieszanki, muszą być kontrolowane i utrzymywane na stałym poziomie, aby zapewnić optymalne środowisko do rozwoju dżdżownic. 

Hodowla dżdżownicy kalifornijskiej

Zakładając na własnej działce hodowlę dżdżownicy kalifornijskiej, stwarzamy sobie możliwość zagospodarowania wszelkich powstających odpadów organicznych. Hodowlę można założyć w pojemnikach z przegrodą, które ustawia się w ogrodzie lub w pomieszczeniu. Odpady gromadzimy w jednej części, a następnie wprowadzamy dżdżownice, które można zakupić w firmach specjalizujących się w hodowli dżdżownic. Należy pamiętać o utrzymywaniu odpowiedniej wilgoci. Najpóźniejszym okresem do zakładania hodowli jest koniec lata lub wczesna jesień, kiedy dżdżownice zdążą złożyć kokony jajowe, z których wylęgną się przed zimą młode osobniki.
Zabezpieczenie dżdżownic na zimę nie jest zabiegiem uciążliwym i ogranicza się do przykrycia hodowli warstwą trocin lub słomy. Można hodowlę przenieść do pomieszczenia. Rozkładająca się biomasa zazwyczaj nie zamarza. Po około 3 miesiącach od założenia hodowli otrzymujemy wartościowy nawóz.

Ochrona kompostowników przed niskimi temperaturami

Ze względu na bujne życie biologiczne panujące w kompostach, należy szczególnie zadbać o kompostowniki przed zimą. Gdy temperatura spada poniżej 10°C, procesy mikrobiologiczne zostają zahamowane. W niedogodnych warunkach bakterie tworzą specjalne formy przetrwalnikowe o dużej odporności na temperaturę, brak wilgoci i pożywienia. Do najważniejszych form przetrwalnikowych należą endospory laseczek Bacillus i konidia promieniowców, a w przypadku grzybów – zarodniki. 
Należy także pamiętać, że optymalna temperatura dla rozwoju dżdżownic mieści się w granicach 18–22°C. W temperaturze poniżej 10°C dżdżownice rozmnażają się bardzo powoli. W temperaturze 5–6°C zostaje zahamowany ich wzrost i rozmnażanie. Jeżeli kompostownik jest bez dna i jest usytuowany na glebie, dżdżownice w razie spadku temperatury przejdą w głąb gleby. Zatem w okresie jesienno-zimowym stanowiska kompostowe powinny być chronione przed niskimi temperaturami. Szczególnie ważne jest, aby nie dopuścić do przemarznięcia pryzmy do samego środka. Zaleca się okrywanie kompostowników słomą, trocinami, liśćmi. Mniejsze pryzmy można obsypać ziemią. Wczesną jesienią można też obsypać pryzmę resztkami nasion i zmiotkami – nawet zawierającymi nasiona chwastów. W tym przypadku pryzmę podlewamy systematycznie aż do skiełkowania nasion i wtedy warstwę z chwastami zgarniamy na środek pryzmy i przysypujemy tworzącym się kompostem. Dobrą metodą jest także posianie roślin takich jak dynia, facelia, gorczyca. Kompostowniki małe, z dnem, które służą głównie do kompostowania odpadów kuchennych, można ustawić w miejscach uniemożliwiających ich zamarznięcie (np. w szopie na narzędzia, garażu, wiacie, piwnicy).
Gdy w odpowiedni sposób zabezpieczymy kompostowniki przed zimą, na wiosnę mikroorganizmy oraz dżdżownice pod wpływem wzrostu temperatury, uaktywnią swoje działanie i procesy kompostowania będą kontynuowane. 
 

 

Wykorzystanie kompostów w walce z patogenami

Możliwość wykorzystania kompostów w biologicznej ochronie roślin jest kierunkiem budzącym duże zainteresowanie wśród naukowców. Prowadzone w różnych częściach świata badania wskazują, że niektóre rodzaje kompostów skutecznie hamują rozwój chorób roślin i mogą być wykorzystane w kontroli fitopatogenów. 
Kompost jest źródłem bogatej gamy mikroorganizmów wykazujących właściwości antagonistyczne w stosunku do patogenów glebowych, m.in. z rodzaju Fusarium, Pythium, Rhizoctonia (tabela 1). Do takich pożytecznych mikroorganizmów należą między innymi bakterie z rodzaju Pseudomonas, Klebsiella, Enterobacter, Bacillus, Propionibacterium, Flavobacterium, Streptococcus, Streptomyces oraz grzyby Penicillium spp., Trichoderma spp., Gliocladium spp., Aspergillus spp., Candida spp. Działanie kompostu oparte jest na takich mechanizmach biologicznej kontroli, jak: antybioza, pasożytnictwo, indukowana systemiczna odporność i wzrost odporności na choroby, poprawa stanu odżywienia roślin i ich wigoru. Aplikacja kompostu do gleby...