Rozwielitki wobec zagrożenia – szkolne badania behawioru

Zachowanie i fizjologia zwierzęcia tak jak jego morfologia czy historia życia to cechy kształtowane w wyniku interakcji genów i środowiska. Genów, w jakie wyposażony jest dany osobnik, i środowiska, z jakim dane jest mu się mierzyć. W ramach projektu „Szkoła bliżej nauki” w dziesięciu mazowieckich szkołach realizowano projekt badawczy „Środowisko czyni zwierzę” – jego podstawowym celem badawczym było odpowiedzenie na pytanie, w jaki sposób środowisko kształtuje zachowania zwierząt. Celem całego projektu edukacyjnego było wprowadzenie do szkół elementów metody badawczej, dlatego uczniowie przeszli przez wszystkie etapy tej metody: pozyskanie materiału do badań, przeprowadzenie wstępnych obserwacji, postawienie pytań i hipotez, zaplanowanie eksperymentu, przeprowadzenie testów, analizę danych i wreszcie prezentację uzyskanych wyników. Kolejne działania projektowe wprowadzały uczniów w następny etap badań.

1 Połowy – pozyskanie zwierząt i ocena różnorodności biologicznej

Zwierzętami objętymi badaniami były rozwielitki, czyli dafnie (ryc. 1) – drobne i niemal przezroczyste, ale wciąż dobrze widoczne gołym okiem skorupiaki. Liczne ­populacje ­rozwielitek żyją w jeziorach, starorzeczach i stawach, ale też – co ważne dla szkolnego projektu – w przydrożnych czy śródpolnych drobnych zbiornikach wodnych oraz śródmiejskich sadzawkach, nawet tych o wybetonowanym dnie. Próby zwierząt pobierano albo zaczerpując wodę ze zbiornika wiadrem i z niego wyławiając sitkami zwierzęta, albo cedząc wodę bezpośrednio ze zbiornika za pomocą przytwierdzonych do długiego kija dużego sitka o drobnych oczkach lub rozpiętej na ramce pończochy. Tak schwytane zwierzęta przekładano do białych kuwet lub innych naczyń z wodą i wyławiano pipetą. Rozwielitki złowiono między innymi w Warszawie w małym stawie na Polu Mokotowskim, w Jeziorku Czerniakowskim i oczku wodnym w Lesie Sobieskiego w Wesołej, a także w jeziorze Torfy w Karczewie koło Otwocka i w stawach Glinianki w Zielonce.

Ryc. 1. Samica rozwielitki z widocznymi jajami natychmiastowego rozwoju w komorze lęgowej oraz przewodem pokarmowym wypełnionym zielonymi glonami. Rozmazany obszar przed nim to komora z poruszającymi się szybko odnóżami filtracyjnymi. Rys. Małgorzata Jaczewska z klasy 6d z SP nr 12 w Otwocku

Wycieczka w teren była okazją do przeprowadzenia zajęć dotyczących różnorodności biologicznej. Z pomocą nauczycieli oraz uproszczonego graficznego klucza dychotomicznego¹ uczniowie oznaczyli złowione zwierzęta, znajdując, zależnie od zbiornika oraz miejsca i czasu poboru prób: zwierzęta planktonowe (rozwielitki lub inne wioślarki oraz oczliki lub inne widłonogi) i przedstawicieli fauny dennej i naroślinnej (ślimaki – wśród nich...