Autor: Krzysztof Dudek

Coraz szybciej postępująca urbanizacja doprowadza do synantropizacji wielu gatunków zwierząt. Jak pokazują badania, ptaki są grupą, która bardzo łatwo przyzwyczaja się do obecności człowieka i chętnie zasiedla miasta. Ma ku temu wiele powodów. 

W krajach rozwiniętych wszelkiego rodzaju alergie oraz astmy stanowią coraz większy problem. Już od dłuższego czasu. Związane jest to ze zbyt sterylnym środowiskiem życia, szczególnie w okresie dziecięcym. Ludzie, zwłaszcza ci żyjący w miastach, są coraz rzadziej wystawieni na działanie naturalnej mikroflory pochodzącej ze środowiska, a także dodatkowo wyjaławiają swoje organizmy i rozregulowują układ immunologiczny poprzez złe odżywianie, używki, stosowanie antybiotyków oraz brak aktywności fizycznej.

Od początku XXI wieku trwają intensywne badania na temat związków między poziomem różnorodności biologicznej a występowaniem patogenów chorobotwórczych. Wie­lu naukowców (w tym nasz zespół) próbuje potwierdzić bądź obalić hipotezę wysuniętą przez amerykańskich ekologów nazywaną „efektem roz­cieńczenia”. Mówi ona o tym, że w środowiskach o większej bioróżnorodności jest mniejszy współczynnik występo­wa­nia chorób od­wektorowych (np. przenoszonych przez kleszcze lub koma­ry). 

Badania z pogranicza dydaktyki, psychologii i ewolucjonizmu wskazują, że ludzie łatwiej przyswajają informacje, które mogą być istotne dla przeżycia. Zbadano kiedyś na przykład, że studenci więcej zapamiętywali na zajęciach z botaniki na temat roślin, które są trujące, a także na temat tych, które miały czarne bądź czerwone owoce. Słuchacze na temat omawianych gatunków zapamiętywali więcej informacji na temat ich toksyczności niż np. ich nazwy czy zasięg geograficzny. Podobne badania przeprowadzili niedawno słowaccy dydaktycy biologii na temat zwierząt. 

Jak wiadomo, pies jest najlepszym przyjacielem człowieka. Niestety ciągle niewiele wiemy o tym, jak, gdzie i kiedy się ta przyjaźń zaczęła. Badania genetyczne niedawno obaliły pogląd, że psy pochodzą od wilków. Okazuje się, że obydwa gatunki miały tego samego przodka, który dał się udomowić dawnym ludziom. Nie wiadomo jednak, kiedy i gdzie dokładnie to się stało. Różne badania dają wyniki rozbieżne o dziesiątki tysięcy lat i tysiące kilometrów. Nieważne, jakie są odpowiedzi na te pytania, faktem pozostaje jednak niezwykła międzygatunkowa więź między Canis familiaris i Homo sapiens. Japońscy naukowcy dowiedli w niedawno opublikowanych w prestiżowym czasopiśmie Science badaniach, że ta więź objawia się nawet na poziomie fizjologicznym. Co ciekawsze – u obydwu gatunków! 

Spór o przynależność wirusów do świata organizmów żywych lub martwych trwa od wielu lat. Spowodowany jest on głównie tym, że nie ma w biologii powszechnie uznawanej definicji życia ani materii ożywionej. Wirusy są tworami bardzo intrygującymi. Mają niesamowicie prostą budowę – złożone są z materiału genetycznego (nić DNA lub RNA) i niewielu białek tworzących kapsyd, czyli specyficzną „kapsułkę” otaczającą kwas nukleinowy.

Większość zwierząt unika miejsc, w których znajdują się ich martwi krewniacy, kojarząc je z zagrożeniem. Jednak znane są gatunki, które odwiedzają swoich zmarłych towarzyszy, głównie należą tu ssaki, np. słonie, delfiny i szympansy. Zwłaszcza u słoni to zachowanie jest bardzo rozwinięte, a zwierzęta te przychodzą nawet do samych kości swoich pobratymców. Pewne badania wskazują nawet na coś w rodzaju przechodzenia przez nie żałoby po śmierci bliskiego krewniaka. 

Niektóre rośliny otwierają kwiaty tylko raz, a inne potrafią robić to wielokrotnie co nazywamy nyktynastią. Przyczyną takiego zachowania jest ochrona organów kwiatowych oraz pyłku. Sam mechanizm otwierania i zamykania kwiatów był wielokrotnie badany przez fizjologów i jest stosunkowo dobrze poznany. Mogą na niego wpływać zarówno czynniki środowiskowe jak temperatura i wilgotność powietrza oraz czynniki wewnętrzne, np. fitohormony. Nie do końca poznane zostały jednak mechanizmy ewolucyjne odpowiadające na pytanie, dlaczego właściwie zamykanie kwiatów na noc się roślinom opłaca. Teoretycznie proces zamykania kwiatów generuje koszty związane z samym zamykaniem, jak i skracaniem okresu, kiedy roślina może być zapylona, tak więc powinien istnieć ważny czynnik ewolucyjny generujący jakieś zyski przewyższające ponoszone straty. Przyjrzeć się temu problemowi postanowili słowaccy naukowcy, a wyniki ich badań ukażą się wkrótce w uznanym czasopiśmie botanicznym.