Walka przyrody z cywilizacją, czyli specyfika flory miasta

Życie i twórczość człowieka, czyli kilka słów o historii synantropizacji flory

Po cofnięciu się ostatniego zlodowacenia na tereny Europy Środkowej wkroczyli ludzie. Z wypaleniem pierwszego lasu, osuszeniem pierwszego bagna, obsianiem pierwszego pola rozpoczął się proces synantropizacji szaty roślinnej, czyli przekształcania jej pod wpływem działalności człowieka [5]. Gatunki o wąskiej skali ekologicznej zaczęły ustępować, rozprzestrzeniały się natomiast te o mniejszych wymaganiach. Pojawiły się również pierwsze rośliny obcego pochodzenia zawleczone wraz z materiałem siewnym lub przywiezione z daleka w ramach wymiany towarów. 

Pod koniec średniowiecza roślinność miast prezentowała się jako mozaika niewyspecjalizowanych zbiorowisk ruderalnych i sąsiadujących z nimi zbiorowisk segetalnych [9]. Pierwsze powstawały na przypłociach i przychaciach mimo woli ludzi, drugie na polach – wbrew ich zamiarom. Powolne procesy przemiany flory lawinowo przyspieszyły w ciągu ostatnich 200 lat. Rozpoczęta w XIX wieku rewolucja przemysłowa spowodowała gwałtowną industrializację, urbanizację i rozwój transportu. Zmiany na terenach miejskich posunęły się tak daleko, że ich szata roślinna uległa znacznemu ujednoliceniu, a botanicy wysunęli postulat, by uznać miasta za elementy jednego nieciągłego przestrzennie systemu [3].

Na samym wstępie trzeba zwrócić uwagę na fakt, że tereny zurbanizowane nie są jednorodne [3, 7, 10, 11]. Oddziaływanie wielu czynników antropogenicznych zmienia się w przestrzeni – ich rodzaj zależy od sposobu użytkowania terenu, ten zaś w dużej mierze związany jest z jego lokalizacją względem centrum. W zaproponowanym przez Wittiga modelu miasta (2002) można wydzielić koncentryczne strefy o stopniowo zmniejszającym się sposobie przekształcenia: od zabudowanej w sposób zwarty, poprzez luźną zabudowę, po strefy peryferyjne – wewnętrzną i zewnętrzną. To oczywiście duże uproszczenie, gdyż – jak zauważa sam autor – strefy te zaburzane są przez szereg elementów liniowych (tereny kolejowe i cieki wodne) oraz azonalnych (m.in. obszary przemysłowe, nowo powstające osiedla o funkcji sypialnianej, enklawy zieleni). 

Aby poddać analizie sposób kształtowania się flory terenów zurbanizowanych, botanicy sięgają więc często do bardziej wyspecjalizowanych form kartowania [3, 9]. Porównują skład gatunkowy powierzchni badawczych różniących się poziomem ogólnej antropopresji (m.in. Warszawa), stopniem zwarcia zabudowy (m.in. Berlin) czy przynależnością do kompleksu użytkowania przestrzennego (m.in. Poznań). Prowadzą osobne analizy uwzględniające wyłą...