Historia badań behawioralnych, czyli kilka słów o tym, jak ewoluowało nasze postrzeganie zachowania się zwierząt

Fot. 1. Reprodukcja rysunków naskalnych z jaskini Altamira w Hiszpanii (Muzeum Mamuta w Barcelonie, Fot. Thom Quine)

Jesteśmy zafascynowani jaskiniami z okresu paleolitu pokrytymi malowidłami naściennymi przedstawiającymi w sposób niezwykle naturalistyczny zwierzęta lub istoty hybrydowe zwane antropozoomorfami (te ostatnie łączyły w sobie cechy człowieka i różnych zwierząt, np. czarownik z jaskini Trois Frères przedstawia mężczyznę o głowie jelenia i twarzy sowy, o kocich łapach i genitaliach, a także o końskim ogonie). Odnaleziono wizerunki ok. 30 ssaków, jednak najczęściej starożytni artyści przed­stawiali konie. Co ciekawe, niektóre z tych rysunków wiernie oddają fenotypy koni obserwowane obecnie, np. fenotypy konia Przewalskiego. Artyści używali cieniowania i perspektywy, co pozwalało uwidocznić ruch ciała, szybkość oraz siłę. Rysunki umieszczali tak, by naturalne wypukłości skały oddawały trójwymiarowe kształty zwierzęcego ciała. Niektóre obrazy cechują się bogactwem detali, co stanowi dowód na to, że twórcy dużo czasu spędzali, obserwując zwierzęta. Wiele ze scen ma kompleksowy charakter (fot. 1), co pozwala odkryć zależności pomiędzy różnymi ­gatunkami. Większość tych malowideł datuje się na 31–11 000 lat p.n.e., a jaskinie, w których je odnaleziono, znajdują się głównie w rejonie franko-kantabryjskim, czyli w północnej części Hiszpanii oraz w południowej i środkowej Francji. Nie do końca wiadomo, czy malowidła te spełniały funkcję dydaktyczną dla niedoświadczonych łowców, funkcję obrzędową („magia łowiecka”) lub estetyczną („sztuka dla sztuki”), niewątpliwie jednak stanowią one świadectwo pierwszych udokumentowanych obserwacji zwierząt (Kennedy, 1993, Pruvost i in. 2011). 

W starożytnym Egipcie (3100 p.n.e.–332 p.n.e.) zwierzęta były nieodłącznym elementem wierzeń religijnych. Egipcjanie z charakterem i naturą zwierząt utożsamiali główne siły natury rządzące światem, siły, których się obawiali i które próbowali oswoić. Mumifikowali zwierzęta częściej niż ludzi. Wśród nich były zwierzęta udomowione, np. koty, takie, które stanowiły źródło pożywienia dla zmarłych ludzi, składane w ofierze (kult Apisa) oraz zwierzęta stanowiące ofiarę w określonej intencji. Ówczesnych ludzi fascynowały cechy odkrywane 

Fot. 2. Kot bogini Bastet

w ­­­­zwierzętach, t...